Ο Θαλής ο
Μιλήσιος, (640 ή 624 π.Χ. - 546 π.Χ.) είναι ο αρχαιότερος προσωκρατικός
φιλόσοφος, ο πρώτος των επτά σοφών της αρχαιότητας, μαθηματικός, φυσικός,
αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος και ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής της φυσικής φιλοσοφίας
στη Μίλητο.
Κυρίως ο
Αριστοτέλης, αλλά και άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι θεωρούν τον Θαλή ως τον πρώτο
Έλληνα φιλόσοφο . Στον διάλογο του Πλάτωνα Πρωταγόρας, το όνομα που εμφανίζεται
πρώτο στην λίστα πεπαιδευμένων ανθρώπων είναι του Θαλή του Μιλήσιου.
Χαρακτηριστικά ο Μπέρτραντ Ράσελ είπε πως «Η Δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον
Θαλή»
Ο Θαλής
προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της επιστήμης και να
εξηγήσει φυσικά φαινόμενα όπως λ.χ την Έκλειψη Ηλίου, χωρίς να χρησιμοποιεί
αναφορές στην μυθολογία, όπως γινόταν μέχρι την εποχή του. Υπήρξε μεγάλος
διδάσκαλος με παρά πολύ μεγάλη επιρροή σε όλους σχεδόν τους μεταγενέστερους
προσωκρατικούς φιλοσόφους. Αυτοί ακολούθησαν τα χνάρια του στην προσπάθειά τους
να δημιουργήσουν τεκμηριωμένες αδιαμφισβήτητες αληθείς πεποιθήσεις για τα
φυσικά φαινόμενα, τα ουράνια σώματα, και άλλα χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τους
την Λογική, τα μαθηματικά, την φυσική, τη βιολογία, την αστρολογία και όχι τους
μύθους και τους θρύλους.
Αυτοί οι
φιλόσοφοι, με πρωτοπόρο τον Θαλή τον Μιλήσιο, απέρριψαν όλες τις μυθολογικές
εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων (όπως λ.χ. το μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης
ως ερμηνεία της εναλλαγής των εποχών ή τη γνωστή αναφορά του Αρχίλοχου) και
χάρη στο θεμέλιο λίθο που έθεσε η δική τους θεώρηση των πραγμάτων, η
ανθρωπότητα άρχισε να αναζητά την αλήθεια μακριά από θρησκευτικές πεποιθήσεις,
ανοίγοντας τον δρόμο στην πρωτόγονη μεν, επιστημονική έρευνα δε.
Γιος του
Εξαμύου και της Κλεοβουλίνης, ο Θαλής γεννήθηκε στη Μίλητο το 640 ή 624 π.Χ. Οι
ακριβείς ημερομηνίες της γέννησης και του θανάτου του Θαλή δεν είναι γνωστές,
αλλά προσδιορίζονται από σκόρπιες αναφορές αρχαίων συγγραφέων. Ο Διογένης
Λαέρτιος σημειώνει πως ο Θαλής πέθανε την περίοδο της 58ης Ολυμπιάδας (548-545
π.Χ.) σε ηλικία 78 ετών. Από τον Διογένη Λαέρτιο μαθαίνουμε εξάλλου πως οι
γονείς του Θαλή ήταν ο Εξαμύης και η Κλεοβουλίνη που κατάγονταν και οι δύο από
οικογένειες Φοινίκων αριστοκρατών. Συνδέει μάλιστα την καταγωγή τους με τον
Κάδμο. Αναφέρει επίσης δύο εναλλακτικές θεωρίες σχετικά με τον γιο του Θαλή,
που ονομαζόταν Κύβισθος. Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία ο Κύβιστος ήταν γιος του
Θαλή, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη ήταν ανιψιός του, τον οποίο είχε υιοθετήσει.
Κατά τη δεύτερη εκδοχή ο Θαλής δεν είχε παντρευτεί. Η δεύτερη θεωρία ενισχύεται
και από την παράδοση που αναφέρεται στον λόγο που δεν παντρεύτηκε ο Θαλής.
Σύμφωνα με αυτή την παράδοση η μητέρα του Θαλή τον παρακινούσε να παντρευτεί
άλλα αυτός της ανταπαντούσε πως είναι μικρός για γάμο. Όταν πέρασαν τα χρόνια
της ανταπαντούσα πως είναι μεγάλος πια για γάμο. Ο Θαλής αναφέρεται σε διάφορες
πηγές συνήθως ως καινοτόμος και πρωτοπόρος για την εποχή του. Υπάρχει διαφωνία
σχετικά με τα γραπτά του έργα. Άλλοι υποστηρίζουν πως δεν άφησε γραπτά ενώ
άλλοι του αποδίδουν κάποια έργα, ανάμεσα τους το Περί ηλιοστασίων και Περί
ισημερίας. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί πως ο Θαλής πρόβλεψε την έκλειψη Ηλίου του
585 π.Χ.
Σύμφωνα με
τους αρχαίους συγγραφείς ο Θαλής είχε ανάμειξη στην πολιτική. Βρέθηκε στο
προσκήνιο σημαντικών γεγονότων που εκτυλίσσονταν στην Μικρά Ασία κατά τη
διάρκεια της ζωής του. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως ο Θαλής είχε προβλέψει ένα χρόνο
πριν την ακριβή ημερομηνία της έκλειψης Ηλίου που συνέβη το 585 π.Χ. και
συνέπεσε με την μάχη του Άλυ ποταμού μεταξύ των Λυδών και των Μήδων. Σε έναν
μεταγενέστερο πόλεμο των Λυδών εναντίον των Μήδων οι Λυδοί αδυνατούσαν να
περάσουν τον ποταμό Άλυ. ο Θαλής, που εκείνο τον καιρό βρισκόταν στο στρατόπεδο
των Λυδών, χώρισε το ρεύμα του ποταμού στα δύο κάνοντάς το διαβατό. Ο Διογένης
ο Λαέρτιος αναφέρει πως ο Θαλής απέτρεψε τους Μιλήσιους να συμμαχήσουν με τον
Κροίσο κατά τη διάρκεια του πολέμου του με τον Κύρο, γεγονός που έσωσε την πόλη
αφού τελικά νίκησε ο Κύρος.
Ο Θαλής
αναφέρεται ως σπουδαίος γεωμέτρης. Κέρδισε μάλιστα τον θαυμασμό των Αιγυπτίων
μετρώντας το ύψος των πυραμίδων, βασιζόμενος στο μήκος της σκιάς τους και της
σκιάς μιας ράβδου που έμπηγε στο έδαφος.
Γνωστό είναι
το Θεώρημα του Θαλή που αναφέρει: όταν παράλληλες ευθείες τέμνονται από δύο
άλλες ευθείες τότε τα τμήματα μεταξύ των παραλλήλων που ορίζονται στην μια
τέμνουσα, είναι ανάλογα ……
Στον Θαλή
αποδίδονται από τους αρχαίου συγγραφείς πέντε ακόμα αποδείξεις γεωμετρικών
προτάσεων που είναι οι ακόλουθες:
Η διάμετρος
κύκλου διχοτομεί τον κύκλο.
Οι κατά
κορυφή γωνίες είναι ίσες.
Οι παρά τη
βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες.
Αν δυο
τρίγωνα έχουν μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες σε αυτή γωνίες ίσες, είναι
και μεταξύ τους ίσα.
Η
εγγεγραμμένη σε ημιπεριφέρεια γωνία είναι ορθή.
Με την
παρατήρηση ότι το ήλεκτρο (κεχριμπάρι) όταν τρίβεται σπάνω σε μάλλινο ρούχο,
αποκτά την ιδιότητα να έλκει τρίχες μικρά φτερά κ.λ.π , ο Θαλής έθεσε τα
θεμέλια του ηλεκτρισμού. Αρκετούς αιώνες μετά η παραγωγή ηλεκτρισμού με τη
χρήση της τριβής πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των ηλεκτροστατικών μηχανών.
Στο Θαλή οφείλετε και η ανακάλυψη του μαγνητισμού . Είναι ο πρώτος που
παρατήρησε ότι ο μαγνήτης (Fe 0 ) ή
επιτεταρτοξέιδιο του σιδήρου ασκεί ελκτικές δυνάμεις σε σιδερένια αντικείμενα.
Οι ανακαλύψεις των ηλεκτρικών και μαγνητικών ιδιοτήτων ορισμένων υλικών, ώθησαν
το Θαλή στη διατύπωση της θεωρίας ότι
καθετί που υπάρχει στην φύση έχει ψυχή. Από την εξήγηση που έδωσε ότι οι
ετήσιες (μελτέμια) προκαλούν τις πλημμύρες του ποταμού Νείλου, πιθανολογείται
ότι πρέπει να ασχολήθηκε και με τη μελέτη μετεωρολογικών φαινομένων , χωρίς
όμως να σωθούν οι παρατηρήσεις και οι μελέτες που έκανε.
Γιώργος Φάκας
